بسیاری از آثار حوزوی پشتوانه فکری نظام است| مهم ترین آسیب های عرصه پژوهش

به گزارش خبرنگار سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، آگاهی از سیره اهل‌بیت(ع) از جایگاه مهم و بی‌بدیلی در شناخت محققانه و عمیق‌تر از اسلام اصیل برخوردار است. زندگی اهل‌بيت پيامبر اسلام(ص)، پس از سيره خود آن حضرت، از جمله مهم‌ترين موضوعاتي است كه اهتمام محدثان و سيره‌نويسان را به خود اختصاص داده است.

پژوهشكده تاریخ و سیره اهل بیت(ع) پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم جهت بررسی روشمند حوزه‌های مرتبط با تاریخ و سیره اهل‌بیت(ع) و بسترهای تأثیر‌گذار در آنها، در سال 1364 تأسیس و فعالیت‌های پژوهشی خود را آغاز کرد. تمرکز بر جوانب گوناگون تاریخ و سیره امامان و ساز و کارهای منطقی و اصولی دست‌یابی به حقایق تاریخی و هم‌چنین مطالعه و تحقیق درباره هویت تاریخی تشیع و نقش آن در فرهنگ و تمدن اسلامی به عنوان اساسی‌ترین رویکردهای پژوهشکده مد نظر قرار گرفت.

به این منظور، حجت الاسلام والمسلمین حمیدرضا مطهری رییس پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت(ع) پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی به گفت و گو با خبرنگار خبرگزاری رسا پرداخت که متن این گفت وگو تقدیم مخاطبان خبرگزاری رسا می شود:

رسا - با سلام و عرض خداقوت خدمت حضرتعالی و تشکر از این که وقت خود را در اختیار خبرگزاری رسا قرار دادید، جهت آشنایی بیشتر مخاطبان و علاقه مندان این عرصه، در ابتدا به معرفی پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت(ع) بپردازید و در ادامه، اهداف این پژوهشکده را بیان بفرمایید.

این پژوهشکده در سه گروه «فرهنگ و تمدن اسلامی»، «سیره اهل بیت(ع)» و «تاریخ تشیع»، راه اندازی شد و در ادامه با توجه به احساس نیازی که نسبت به فرهنگ نامه مربوط به اهل بیت(ع) وجود داشت که جوانب مختلف زندگی، تاریخ و سیره اهل بیت(ع) را بررسی کرده باشد، و جای خالی یک دانش نامه را نه تنها در پژوهشگاه، بلکه در قم و حتی در ایران،  و فراتر از آن در جهان اسلام خالی می بینیم و دانشنامه ای با عنوان دانشنامه اهل بیت(ع) وجود ندارد؛ احساس این خلأ و ضرورت آن سبب شد که تدوین مجموعه‌ای کامل برای ارائه فرهنگ اهل بیت(ع) در دستور کار مجموعه دفتر تبلیغات و پژوهشگاه قرار گیرد و همین نگاه، سبب شکل گیری این اندیشه گردید که دانشنامه ای با عنوان اهل بیت(ع) تدوین شود و مدت زیادی این موضوع در پژوهشکده بررسی شد و جلسات متعددی برگزار گردید که به دلایل مختلف به سرانجام نرسید تا این که با حمایت مستقیم حجت الاسلام والمسلمین واعظی رییس محترم دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم و در ادامه حمایت حجت الاسلام و المسلمین لک زایی رییس محترم پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، دانشنامه اهل بیت(ع) کار خود را شروع کرد و به عنوان یک گروه مستقل در این پژوهشکده شناخته شده است و در حال فعالیت می باشد؛ بنابراین، این پژوهشکده 4 گروه دارد و هر گروه فعالیت های مختص خود را دارند و تا کنون حدود 60 عنوان کتاب مشتمل بر بیش از 75 جلد را منتشر کرده ایم.

بسیاری از آثار این پژوهشکده، در چند جلد منتشر شده است؛ به عنوان مثال، کتاب «دائره المعارف تاریخی رویدادهای اسلام» از جمله این آثار است که در چهار جلد منتشر گردیده و بر اساس سال شمار وقایع را تبیین کرده است و تا سال 1000 هجری را شامل می شود؛ فرهنگ نامه «مؤلفان اسلامی» از دیگر آثار این پژوهشکده است که در چهار جلد انتشار یافته و بسیاری از آثار این پژوهشکده مانند «سیمای دوازده امام در میراث مکتوب اهل سنت» در 2 جلد منتشر شده است.

خوشبختانه آثار پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت(ع) این ویژگی را دارند که با اقبال عمومی مواجه شده و 90 درصد از آثار این پژوهشکده به چاپ دوم رسیده اند و برخی از آنها در چاپ های متعدد منتشر شده که از جمله آنها می توان به کتاب «نگاهی نو به جریان عاشورا» اشاره کرد که تیراژ آن در چاپ های متعدد تا کنون به بیش از 60 هزار رسیده است.

بسیاری از آثار پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت(ع) در مراکز علمی مورد توجه قرار گرفته اند و حتی به عنوان کتاب درسی معرفی شده اند و برخی دیگر از آثار این پژوهشکده مانند کتاب «دولت های شیعه در تاریخ» در حالی که هنوز یک سال از انتشار آن نگذشته بود، به چاپ دوم رسیده است.

بسیاری از آثار این پژوهشکده، به دلیل دقتی که همکارانمان در تدوین، نظارت و ارزیابی ها دارند، در جشنواره ها و همایش های مختلف مورد توجه قرار گرفته و جزء آثار برتر معرفی شده اند و به جرأت می توان گفت سالی نبوده که هیچ اثری از این پژوهشکده در جشنواره ها حائز رتبه نشده باشد، یعنی حداقل سالی یک اثر برتر داشته ایم و برخی از آنها در کتاب فصل و کتاب سال جمهوری اسلامی ایران مورد توجه قرار گرفتند؛ پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت(ع) در کتاب سال «حوزه» اثر برگزیده و شایسته تحسین داشته و از جنبه های مختلف مورد توجه قرار گرفتند.

رسا - هدف از تشکیل پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت(ع) چه بود؟

این پژوهشکده با هدف تبیین صحیح، روشمند، علمی و دقیق تاریخ و سیره معصومان(ع) و البته مبارزه با خرافات و بدعت ها تأسیس شده است. بنابراین در درجه اول هدف ما تبیین تاریخ صحیح و نیز سیره معصومان(ع) بوده به گونه‌ای که برای جامعه الگوی مناسب زندگی در ابعاد مختلف فردی و اجتماعی ارائه شود و سپس زدودن خرافات پیرامون بزرگان دین هدف دیگر پژوهشکده است.

یکی از مشکلات تمام جوامع انسانی، نشر خرافات در جنبه های مختلف است که بحث خرافات و بدعت ها در برخی از قسمت ها به نوعی حالت مقدس پیدا می کنند و دارای احترام بیشتری هستند و ممکن است برای کسانی که به سراغ ایجاد بدعت و خرافات می روند، ایجاد انگیزه را در بر داشته باشد؛ بنابراین، یکی از وظایف ما در این پژوهشکده، مبارزه با خرافات و بدعت ها در تاریخ و سیره معصومان(ع) و زدودن خرافات از پیرامون زندگانی بزرگان دین است.

رسا - با توجه به وجود آثار فراوان و فاخر در پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت(ع)، به برخی از تألیفات های شاخص این پژوهشکده اشاره ای بفرمایید.  

برای بنده سخت است که از میان آثار پژوهشکده، شاخص ترین ها را انتخاب کنم، اما با توجه به این که برخی از آثار در جشنواره ها و یا در نزد برخی از شخصیت های علمی مورد توجه ویژه قرار گرفته اند، به برخی از آنها اشاره می کنم؛ به عنوان مثال، کتاب «سیمای دوازده امام در میراث مکتوب اهل سنت» نوشته دکتر منصور داداش نژاد است که تا زمان تألیف این اثر، چنین اثر جامعی که به همه معصومان در منابع مکتوب اهل سنت پرداخته باشد، وجود نداشت، هر چند که ممکن است بعضی از محققان به برخی از ائمه اطهار(ع) به صورت انفرادی در قالب یک کتاب و مقاله ای به عنوان مثال «امام علی(ع) از دیدگاه اهل سنت» پرداخته باشند؛ این اثر به صورت جامع دیدگاه اهل سنت درباره ائمه(ع) را بررسی کرده است. این کتاب به دلیل اهمیت موضوعی و دقت نویسنده محترم مورد توجه جامعه علمی و بزرگان قرار گرفت و علاوه بر این که اثر مذکور در کتاب سال «حوزه» به عنوان اثر برگزیده شناخته شد، از طرف برخی از مراجع عظام تقلید از جمله حضرت آیت الله صافی گلپایگانی هم مورد توجه قرار گرفت که با نویسنده تماس گرفتند و از مؤلف این اثر تقدیر کرده بودند؛ همچنین حضرت آیت الله سبحانی متنی را نوشته بودند و از نویسنده این اثر تقدیر کردند که نشان دهنده جایگاه آن اثر بود.

یکی دیگر از آثار این پژوهشکده که می توان به عنوان اثر شاخص اشاره کرد، کتاب «تصحیح لهوف ابن طاووس» تألیف حجت الاسلام والمسلمین دکتر مصطفی صادقی بود که با استفاده از 57 نسخه اعم از نسخه های خطی قدیمیِ کتابخانه های مختلف اعم از نجف، قم، تهران و غیره و با تکیه بر این نسخ، متن منقحی را آماده کرده بود که در کتاب سال جمهوری اسلامی ایران و کتاب سال حوزه به عنوان اثر شایسته تحسین قرار گرفت و این نشان دهنده جایگاه علمی نویسنده است.

از دیگر آثار شاخص های پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت(ع) کتاب «بازپژوهی تاریخ ولادت و شهادت معصومان(ع)» تألیف حجت الاسلام والمسلمین یدالله مقدسی است که تاریخ های ولادت و شهادت معصومان(ع) را بررسی کرده است، چرا که اقوال متعدد به دلایل مختلف در طول تاریخ وجود دارد؛ به هر حال، با این مشکل مواجه هستیم که درباره ولادت و یا شهادت هر کدام از معصومان(ع) اقوال مختلفی وجود دارد و مؤلف این اقوال را از منابع مختلف بررسی کرده و در نهایت، برای هر کدام از معصومان(ع)، بر اساس بررسی های صورت گرفته، قول مختار خود را انتخاب کرده است و می توان گفت که از این اثر به عنوان یکی از کتاب های مرجع استفاده می شود؛ این کتاب، اثری است که بسیاری از پژوهشگرانی که در ارتباط با معصومان(ع) پژوهش انجام می دهند، به این اثر ارجاع می دهند؛ این اثر در کتاب سال «حوزه» جزء آثار شایسته تقدیر بود.

کتاب «سیره معیشتی معصومان(ع)» از دیگر آثار این پژوهشکده، تألیف حجت الاسلام والمسلمین یدالله مقدسی است که اثر خوب و ارزشمندی می باشد که مورد استقبال قرار گرفته و در ارتباط با سبک زندگی، یکی از مهم ترین کتاب هایی است که می تواند مورد استفاده باشد. و این کتاب نیز در کتاب سال حوزه شایسته تحسین شناخته شد.

در مسأله تاریخ شیعیان، کتابی با عنوان «تاریخ اجتماعی فکری شیعه اثنی عشری در هند» در این پژوهشکده منتشر شد؛ با توجه به این که در این حوزه کمتر کتابی را داریم، این اثر می تواند مفید و قابل استفاده باشد؛ اثر مذکور در دو جلد منتشر شده و در سال گذشته در کتاب سال جمهوری اسلامی ایران به عنوان کتاب های شایسته تقدیر قرار گرفت.

کتاب «نهاد ولایتعهدى در دوره اموى و عصر اول عباسى» تألیف عباس احمدوند از دیگر آثار این پژوهشکده است که در جشنواره فارابی صاحب رتبه شد.

کتاب «فرهنگ نامه مؤلفان اسلامی» یکی دیگر از آثار پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت(ع) است که تاکنون چهار جلد آن منتشر شده است و تا پایان قرن ششم مؤلفان و نویسندگان مسلمان را معرفی کرده و دائره المعارفی در این حوزه است که مورد توجه برخی از اساتید و پژوهشگران قرار گرفته است و پیشنهاد دادند که یک کتاب دیگر برگرفته از این اثر تولید شود و به صورت تخصصی، تفکیک دانشی انجام گیرد، به این صورت که متخصصان هر علم را به صورت جداگانه معرفی کنیم.  این کتاب هم در کتاب سال جمهوری اسلامی به عنوان کتاب شایسته تقدیر معرفی شد.

آخرین اثری که از این پژوهشکده منتشر شده است، کتاب «سیره معصومان در کتاب های چهارگانه شیعه» نوشته علی اکبر ذاکری مدیر گروه سیره اهل بیت(ع) پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی است که اثری ارزشمند، جامع و مرجع شده است؛ این اثر در دو جلد قطور انتشار یافته و با توجه به این که خواندن این اثر با این حجم بالا برای خیلی از افراد راحت نیست، برای رفع این مشکل، اثر مذکور را تقسیم موضوعی کردیم و در شش جلد جداگانه به صورت موضوعی و جزئی در قالب سیره فرهنگی، عبادی، سیاسی و اقتصادی و نظامی معصومان(ع) منتشر شد.

رسا - جهت اطلاع مخاطبان و علاقه مندان، برخی از آثار شاخصِ در دست تألیف در پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت(ع) را نام ببرید.

آثار زیادی در این پژوهشکده در دست تألیف است که مهم ترین آن، دانشنامه اهل بیت(ع) بوده که بیش از 1300 عنوان مدخل را شامل می شود که حدود 200 مدخل ارجاعی و حدود 1100 مدخل نیز مدخل اصلی خواهد بود و این مداخل به لحاظ حجمی متفاوت هستند که امیدواریم در سال جاری قسمت اول این کار که به معصومان(ع) می پردازد، را آماده کنیم؛ بخش مربوط به 14 معصوم را به صورت جداگانه هرکدام از معصومان(ع) در یک مقاله و مدخل معرفی می کنیم که البته با توجه به حجم این پروژه، مجموعاً چهار مجلد می شود که امیدواریم کار آن نهایی و منتشر شود؛ البته در کنار انتشار این پروژه در قالب دانشنامه، مداخل مربوط به هر کدام از معصومان(ع) را در قالب جلدی مجزا منتشر خواهیم کرد. در گروه های دیگر هم آثار متعددی را در دست انجام داریم که نزدیک به 40 اثر خواهد شد.

رسا - با توجه به تغییر رویکرد فعالیت های دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم به مسأله محوری، چه مقدار از پژوه های پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت(ع) مرتبط با اهداف و مصوبات قطب های فکری و فرهنگی این دفتر است؟

ارتباط فعالیت های این پژوهشکده با قطب های فکری فرهنگی به این صورت بوده که تمام آثار این پژوهشکده از مصوبات قطب ها و میزهای مربوطه است و مسائل از سوی قطب ها به پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی ابلاغ شده و تمام مسائل ذیل مسائل قطب ها خواهد بود؛ با توجه به ماهیت پژوهشکده که هم تاریخ و تمدن و هم سیره را در بر می گیرد، فعالیت های این پژوهشکده متمرکز در یک قطب نمی باشد و با قطب ها و میزهای مختلف در ارتباط هستیم.

رسا - دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم در طول سال همایش های ملی و بین المللی را در موضوعات مختلف برگزار می کند که از جمله آنها همایش هایی است که به همت پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت(ع) پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار می شود؛ لطفاً عناوین برخی از همایش های مهمی که تاکنون از سوی این پژوهشکده برگزار شده است را بیان بفرمایید.

یکی از مهم ترین مسائلی که در پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت(ع) پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با آن مواجه هستیم، ارتباط بیرونی پژوهشکده است؛ در این پژوهشکده ارتباط وثیقی با مراکز مختلف علمی در قم و سراسر کشور، بلکه خارج از کشور داریم و همایش هایی را برگزار کرده ایم که آثار خوب و ارزشمندی را تهیه، تدوین و ارائه کرده ایم و برخی از آنها عبارت از همایش هایی در خصوص امام کاظم(ع)، امام جواد(ع) و امام هادی(ع) است که محصول هر کدام، کتاب هایی به ترتیب در دو جلد، سه جلد و چهار جلد شد و هر کدام از این همایش ها مقالاتی را دربرداشت، البته رکن اصلی این همایش ها، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی بود و مراکز دیگر به صورت مشخص انجمن تاریخ پژوهان حوزه همکاری داشتند.

کار مهمی که در ارتباط با این همایش ها انجام داده و می دهیم، این است که علاوه بر انتشار این مقالات در مجموعه مقالات همایش، غالباً با مجلات و فصلنامه های علمی ـ پژوهشی هم مرتبط می شویم و از آنها برای انتشار مقالات استفاده می‌کنیم. چنان که 30 مقاله از همایش سیره و زمانه امام هادی(ع) در مجلات علمی پژوهشی و علمی ترویجی منتشر شد.

همایش‌هایی را هم در دست انجام داریم که از مهم‌ترین آنها می‌توان به همایش «غدیر در گستره فرهنگ و تمدن اسلامی» اشاره کرد.

رسا - قدری هم درباره عناوین آثار پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت(ع) که در سال 1398 منتشر شده بفرمایید.

«درآمدی بر سیره معصومان(ع) در کتاب های چهارگانه شیعه»، «سیره اقتصادی معصومان(ع) در کتاب های چهارگانه شیعه»، «سیره سیاسی معصومان(ع) در کتاب های چهارگانه شیعه»، «سیره نظامی معصومان(ع) در کتاب های چهارگانه شیعه»، «سیره عبادی معصومان(ع) در کتاب های چهارگانه شیعه»، «سیره فرهنگی اجتماعی معصومان(ع) در کتاب های چهارگانه شیعه» و «سیره معصومان(ع) در کتاب های چهارگانه شیعه در دو جلد » نوشته حجت الاسلام و المسلمین علی اکبر ذاکری، «تبیین تاریخی جایگاه کوفیان در فرآیند نهضت امام حسین(ع)» اثر دکتر حسین قاضی خانی «صحابه نگاری» به قلم حجت الاسلام والمسلمین هدایت پناه از جمله آثار تازه منتشره در این پژوهشکده در سال جاری است.

رسا - چشم انداز پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت(ع) چیست؟به عبارت دیگر، فعالیت های پیش رو و در دست اقدام این پژوهشکده چیست؟ 

آنچه را که در این پژوهشکده طبق برنامه در پیش است، تأمین ایده ها، اهداف و تحقق اهداف بحث مسأله محوری در دفتر تبلیغات اسلامی بوده که به اندازه وسع خودمان است، هم بر اساس امکاناتی که داریم و هم با توجه به نیروهایی که در اختیارمان است و ظرفیتی که داریم، تلاش می کنیم تا بحث مسأله محوری در دفتر تبلیغات اسلامی جامه عمل به خود بپوشد.

رسا - همانطور که مستحضر هستید، برخی از افراد با نیت سو به دنبال به حاشیه راندن و بی ثمر بودن پژوهش های حوزوی هستند، ارزیابی شما از وضعیت پژوهش در حوزه چیست؟

وضعیت پژوهش در حوزه را در مجموع مثبت ارزیابی می کنم، یعنی به گونه ای است که وقتی نسبت به سال های گذشته بررسی شود، کاملاً رشد و پیشرفت را می توان مشاهده کرد، اما این رشد و پیشرفت به معنای این نیست که به نقطه مطلوب رسیده باشیم و شاید مهم ترین مشکلاتی که در پژوهشگران حوزوی دیده می شود این باشد که طلاب و محصلان علوم دینی از آغاز با پژوهش آشنا نمی شوند، یعنی زمانی به سراغ پژوهش می روند که یکباره می خواهند پایان نامه بنویسند.

کسانی که مشغول تدوین پایان نامه می شوند، در آغاز کار هم خودشان دچار مشکل هستند، هم استاد راهنما و مشاور را بسیار ممکن است به زحمت بیندازند اما به هر حال، این یکی از مهم ترین نکاتی بوده که خلأ آن در حوزه محسوس است و یکی از با اهمیت ترین مسائلی است که باید به آن پرداخته شود و از همان سال های آغازینی که طلبه وارد حوزه می شود، نه سال اول، اما می توان قدم به قدم از سال های اولیه ورود به حوزه، طلاب را با پژوهش آشنا کرد.

اگر مسؤولین محترم حوزه یک روش پلکانی را برای پژوهش طلاب در نظر بگیرند و برنامه ریزی تدریجی در این زمینه داشته باشند، به این ترتیب که با پایان یافتن پایه شش در حوزه، طلبه با مقدمات پژوهش آشنا باشد و بداند که برای انجام پژوهش چگونه باید اطلاعات را گردآوری کند، دسته بندی اطلاعاتش به چه صورت باشد و کنار هم گذاشتن محتواها و تألیف و تدوین چگونه باشد؛ در این صورت، می توان امیدوار بود که در سال های بعد پژوهش های به مراتب بهتری از پژوهش های موجود و البته پژوهشگران دقیق تری را تحویل جامعه دهیم.

رسا - با توجه به این که برای پیشرفت در هر زمینه ای باید جلوی آسیب های آن گرفته شود، به نظر حضرتعالی چه آسیب هایی در عرصه پژوهش حوزویان به چشم می خورد؟

نکته ای وجود دارد که صرفاً نمی توان به پژوهش حوزویان نسبت داد، بلکه پژوهشگران کل کشور این مشکل را دارند که به یکباره وارد پژوهش می شوند و تا زمان پایان نامه درگیر بحث پژوهش نیستند.

مشکل دیگر بی توجهی به نیازهای جامعه در انجام پژوهش است؛ گاه پژوهش‌هایی انجام می‌گیرد که صرفاً تکلیف انجام دهنده را رفع کرده و هیچ کارایی ندارد، در واقع نویسنده و یا آن مرکزی که پژوهش را تأیید کرده، نه به نیاز جامعه علمی توجه کرده و نه عموم مردم.

مشکل دیگر در پژوهش ها، سطحی بودن آنها است؛ یعنی پژوهشگران ما به صورت خیلی عمیق در مسأله ای وارد نمی شوند و موضوع را خیلی کنکاش نمی کنند تا به آنچه که می خواهند، دست پیدا کنند.

یکی از مشکلات در بحث پژوهش، نگاه کمی به پژوهش است؛ یعنی فرد می خواهد فلان تعداد مقاله داشته باشد و آمار مقالات خود را بالا ببرد، چرا که اگر فردی مثلاً دو سال بگذرد و یک مقاله ارائه دهد، می گویند چه پژوهشگر کم کاری است؛ در این میان، موظف بودن افراد به افزایش کمی مقالات طبیعتاً کیفیت کار را پایین می آورد، البته خوشبختانه این قسمت هنوز به صورت عام شاید دامنگیر حوزه نشده باشد.

مشکل دیگری که ما در عرصه پژوهش با آن مواجه هستیم، انجام پژوهش های موازی است؛ به این صورت که گاهی اوقات می بینیم که یک موضوعی در یک مرکز به عنوان موضوع پایان نامه ارائه شده، و همین موضوع در مرکز دیگر هم به عنوان پایان نامه فرد دیگری انتخاب می شود و در واقع دو سه مرکز، بلکه بیشتر در ارتباط با یک موضوع کار می کنند؛ یا یک مرکزی درباره یک موضوعی، پژوهشی را شروع کرده و مرکز دیگر هم دوباره به همین شکل این کار را انجام می دهد.

رسا - برخی اوقات آثار تازه منتشره ای از سوی مراکز علمی مشاهده می شود که گاهاً نمونه آن در گذشته تدوین و منتشر شده است و یقیناً پرداختن به آثار تکراری و موازی می تواند آسیب هایی را در بر داشته باشد؛ به نظر شما چه آسیب هایی در موازی کاری های پژوهشی وجود دارد؟

مهم ترین آسیب این است که کار تکراری انجام می شود؛ یقیناً اگر فردی از پژوهش فرد دیگر مطلع باشد، طبیعتاً به موضوع تکراری نمی پردازد، بلکه به دنبال موضوع دیگری می رود و مسأله دیگری را حل می کند؛ یکی از مهم ترین مشکلاتی که در پژوهش های ما در جامعه وجود دارد، این است که پژوهش هایی هستند که به دنبال حل مسأله ای نیستند یا توجهی نسبت به مشکلات جامعه در آنها دیده نمی شود، یعنی نه تنها مسأله محور نیستند، بلکه به مشکلات جامعه هم توجهی ندارند؛ در واقع، موازی کاری به جای پیشرفت، سبب رکود علمی خواهد شد.

رسا - راهکار حضرتعالی نسبت به جلوگیری از موازی کاری ها در این عرصه چیست؟

مهم ترین نکته در بحث موازی کاری، ارتباط مراکز مختلف علمی با هم است؛ اگر مراکز مختلف علمی با هم مرتبط باشد، این مشکل پیش نخواهد آمد؛ زمانی در انجمن تاریخ پژوهان حوزه جلسه فصلی میان مراکز مختلف مرتبط با دانش تاریخ را در قم برگزار می کردیم و حدود شانزده هفده مرکز را در بر می گرفت، در آن جلسات فصلی، با اساتید آن مراکز آشنایی صورت می گرفت و سرفصل ها و پایان نامه های مراکز مختلف بررسی می شد و حاضران نظرات خود را ارائه می کردند که در راستای بهبود فعالیت های مراکز مفید بود؛ گاهی اوقات اتفاق می افتاد که یک موضوعی به عنوان موضوع پژوهشی در مرکزی ارائه شده بود، اما به محض این که در آن جلسات فصلی متوجه می شدند که مرکز دیگری در دست انجام دارد، مرکزی که قرار بود همان پژوهش  را انجام دهند از ادامه کار پرهیز می کرد.

ارتباط میان مراکز، یکی از مهم ترین راهکارها برای جلوگیری از پژوهش های موازی است؛ ضمن این که این ارتباط سبب می شود که افراد با اساتید دیگر مراکز آشنا شوند.

یکی دیگر از کارها این است که محقق برای شروع کار پژوهشی باید به دنبال پیشینه کار بگردد، ولو این که به تازگی مراحل تدوین آغاز شده باشد، با جست و جوی دقیق و کامل می توان مطلع شد که فلان پژوهش در مراکز دیگر در دست انجام است یا خیر، و می توان به این شکل از کارهای موازی پرهیز کرد.

رسا - چه مقدار از پژوهش هایی که در حوزه انجام می شود، کاربردی بوده و پاسخ به نیازهای جامعه اسلامی است؟

اگه منظورمان فقط حوزه علمیه و پایان نامه های حوزوی باشد، با این که منظور تمام حوزه و مراکز حوزوی باشد، پاسخ متفاوتی دارد؛ طبیعتاً بسیاری از آثار مراکز علمی ـ پژوهشی حوزوی و دینی، بسیار خوب و عمیق است که بسیاری از این آثار را می توانیم به عنوان پشتوانه فکری نظام و حوزه بدانیم چرا که همه این ها محصول حوزه علمیه هستند. اما مشکل اصلی آن است که این آثار به خوبی معرفی نشده‌اند و از طرف دیگر تک زبانه هستند و فقط برای فارسی زبان ها قابل استفاده هستند.

پژوهش های ما، پژوهش های خوبی هستند، اما بسیاری از اوقات، معرفی نمی شوند و حوزه در معرفی آثار خود هم در سطح کشور و هم در سطح بین الملل ضعف دارد؛ ما در جریان همایش های مختلفی که برگزار کرده ایم، میهمانان مختلفی از کشورهای متعدد حضور داشتند و یکی از مهم ترین نکاتی که این افراد می گفتند، آن بود که آثار شما آثار خوبی بوده اما برای ما قابل استفاده نیستند چرا که فقط به زبان فارسی منتشر شده، یعنی به زبان های دیگر ارائه نمی شوند؛ زبان عربی، زبان بین الملل جهان اسلام است و اگر ما آثارمان را فقط به زبان عربی ترجمه و منتشر کنیم، به نظر می رسد که این کار در معرفی آثار می تواند بسیار مؤثر باشد./822/ج

تهیه و تنظیم: مهدی فلاحی